Saturday, 27 April 2024

Informazione dal 1999

Olbiachefu

43 annos in una note - seconda parte

Una storia vera raccontata in logudorese - di Maria Detoto

43 annos in una note - seconda parte
43 annos in una note - seconda parte
OLBIAchefu

Pubblicato il 19 November 2023 alle 18:30

condividi articolo:

43 annos in una note - una storia vera raccontata in logudorese (leggi qui prima parte).

Sos sacos de su furru de su pane, bàrrios de farina (poddine), ficados e in positura che daiant a s'ala de subra coment'òmines, impare a lamones de arga e a bòmbolas de gas. Dolorosu, turmentadu, agiummai astriadu fiat a iscurtare sos ùrulos chi, in cuss'iscuru nieddu, segaiat cussu falsu mudine. Pedidas de agiudu nde beniant dae
ogni ala, non si bidiat nudda ma s'intendiat totu, e custu aiat dadu logu a unu sentidu de debilesa, ca s'iscuru imboligaiat totu e su disacatu chi bi fiat suta de a nois nos impeigaiat su de fàghere. Custu faghiat istare male ancora de prus. Lughia est istada sa prima a nos dare sa notìtzia chi a sas 23.00 sos mortos fiant giai bàttoro.

Semper a cuss'ora sunt giòmpidos sos primos agiudos, a "su santu arràngiadi", paritzos bighinos de su bighinadu cun unu "materassinu" de mare e duos iscòbulos chi faghiant de remos ch'ant giutu a su siguru paritzos antzianos e aiant fatu ischire a sos de sas màchinas prus frunidas de agiudos cale fiant sas cosas de fàghere in presse. Nointames custu, una fèmina betza chi fiat màrture in su letu est morta isfiadada dae su ludu.

Dae sa 22.00 in poi fiat unu continu marghinare in conca de sentores, pensos e cunsideros. Est beru chi bi fiant sos
mortos, ma pensaio chi bei la fiant finas creschende unu pagu tropu mi', intendio faeddare de àteros disacatos sutzessos in su restu de s'lsula, ma totu custu benio a l'ischire istende in s'assutu, suta una cobertura, finas si non fio in domo mia. Totu custu mi pariat lezeru, lèbiu intro de me, agiummai chentza sonos, comente chi
àere apidu timòria de atrogare sa realtade de su chi fimus vivende. A ora de sas  duas de note s'artària de s'abba at comintzadu a miminare. Maridu meu ch'est faladu in sas iscalas de su palatu pro andare a domo. Cando est torradu l'apo preguntadu in ite cunditziones fiat: cun pagas paràulas m'at rispostu chi non si podiat bìdere meda, aiat fadigadu pro abèrrere sa gianna (su portone) ca sos mòbiles fiant ammu"! tonados in totue e fiat difìtzile a intrare, e ca s'abba che deviat ancora iscùrrere a fora. Mancu custas paràulas de maridu meu m'ant fatu
efetu, ca l'agataio chentza sensu perunu de mi oriolare de una cosa de sa cale non nde fia cumprendende su perìgulu beru. A sas 06.30 de manzanu cando fiat giai aveschende che semus falados totu a domo, si comintzaiat a cumprèndere ite fiat sutzessu solu abbaidende sas cunditziones de sa carrera...

Sa carrera, chi finas a su sero prima fiat gasie familiare, non la reconnoschio prus. Fiat prena de màchinas,
bènnidas e chie nd'ischit dae ue, bòmbolas de gas, isterzos de arga, mobìliu, pasteras... totu firmu incassiadu in su ludu. Finas sos botes chi aiamus ch'afungaiant finas a su pupatzu de s'anca. Ma prima de betare paràula e de
intrare a domo semus andados a su bar de carrera Vittorio Veneto pro manigare carchi cosa. Non bi fio mai intrada in cussu bar, s'istaiat bene, s'apamentu pulidu, unu caloredu nos afianzaiat e non b'aiat trata peruna de cussu chi fiat sutzessu a 50 metros dae cue... un'àteru mundu ! Amus bufadu unu the cardu pro nos recreare e semus andados a domo. Su sole oramai fiat bessende, at a èssere istada una die frita, ma bella e assoliada. Cun sas lughes de su manzanu bidio menzus ite fiat sutzessu: sa veranda derruta (distruta, istruida), unu cungeladore bènnidu e
chie nd'ischit dae ue, fiat totu sutasubra. Dae cussu momentu ogni cosa chi sos ojos mios annotaiant fiat cajone de dolore e disisperu. Amus abertu su portone, intro fiat totu a s'iscuru, sos muros fiant nieddos imbrutados dae su ludu finas a un'artària de 1,60 metros. Su mobìliu fiat ammuntonadu unu subra a s'àteru, s'apamentu pariat chi non bi fiat ca fiat cobertu dae unu pizu russu de ludu. Non m'ammento si nos amus nadu carchi cosa tra nois in cussos primos momentos ma, manu manu chi bidio totu sas cosas mias assentadas de cussa manera, pariat chi
issas matessi non cheriant istare in cue, trastos chentza vida, agiummai comente chi esserant mortos. Eo matessi lu pensaio. Fimus solu in su primu aposentu, a sos àteros non si bi podiat intrare si no prima de àere illiberadu s'àidu dae sa mobilia ammuntonada. Dae cussos momentos abbaidaio istontonada dae su dolore agiummai che una bissonca, a totu su chi fia bidende. Sunt acudidos tantos amigos frunidos de botes, de iscòbulos e fustes e a sa lestra ant isbarratzadu sos aposentos de domo mia dae totu su chi "fiat in prus".

B'amus postu 43 annos pro resessire a àere una domo digna e còdoma, sunt bastadas chimbe dies pro
l'isboidare. In cussas dies sighio aturdida a s'isbarratzu de sas cosas mias chi cun cura beniant postas subra su marciapiede a cara a domo: chentza mancu pedire su permissu a lu fàghere, fiat in debadas, bidu chi totu cussu chi beniat postu in carrera fiat arruinadu chentza remèdiu perunu !. E ogni borta chi finas su trastu
prus minore che lu leaiant, si mi nd'istratzaiat unu cantu de coro... no aio fortza peruna, bidio aturdida e atenta a cussos 43 annos de fadigas chi corno che fiant in su marciapiede, inue abarraiant un'ora prus o mancu, pro poi non los torrare a bìdere prus, pro semper: ma non s'awiaiant dae su coro meu. Aia comente unu seru chi de totu custu, de su chi m'aia leadu cura cun tantu amore, non nd'aiant tènnidu contu. Fiat comente a èssere istada una vìtima de un'irrobu dae parte de ladros, chi pro furare ti ponent sa domo suta a subra. Diversamente dae su fatu a
riguardu, fiat sa natura chi impestaiat e irrobbaiat totu: forsis est pro custu chi eo, pro contu meu, non ch'apo mai frundidu nudda. Fia semper in cue a isperiare, a m'atzertare ite si che fiat frundende, fatende-mi male a mie matessi, bidende totu custu disacatu... magheddada dae su dolore chi non si podet nen contare nen
nàrrere cantu. Su sero, Ornella, sa sorre de Lughia, nos at postu a dispositzione domo sua lassendes-nos sas craes. Amus atzetadu cun piaghere, finas ca non podiamus fàghere àteru.

A ora de sas 19.00, Bernardo, unu frade de maridu meu, nos at pedidu cale fiant sas cosas chi luego nos netzessitaiant. Deo, chi giughio ancora in dossu sos bestires de sa die prima oramai assutados, cun maridu meu e fizu meu nos est bènnidu de pensare chi aiamus bisonzu de bestires pulidos. In pagu prus de un'ora est giòmpidu unu càmbiu de bestires pulidos a ognunu, chi no amus pòtidu pònnere ca fimus che istranzos, comente si tocat, in una domo chi non fiat sa nostra. L'amus chèrfidu fàghere sa die a poi in domo de Rita, sorrastra mia chi che vivet in Torinu e chi nos at dadu de bonu coro sa domo bòida ch'aiat, in ue semus abarrados pro bàtoro meses intreos intreos. Semper Ornella m'at fatu connòschere a Antonella, un'amiga sua de Belchidda chi s'est posta a dispositzione pro samunare totu sa roba chi fio resessida a sarbare; non m'est pàrfidu mancu beru custu sinnu de bonucoro. Apo atzetadu luego preghende-la chi non m'aerent torradu nudda finas a cando no aia àpidu pulidu totucanta sa domo. Amus prenu una barantina de sacos nieddos de plàstica cun totu cussu chi sos ammàrios mios, tucados non s'ischit a ue, aiant remunidu in totu cussos annos.
Solu a poi so bènnida a ischire chi non fiat tzertu una "lavanderia industriale", ma totu sa bidda de Belchidda s'est prestada de bonucoro in custa forma de agiudu. Gràtzias dae coro. In sas primas bàtoro dies bisonzaiat pro fortza de isboidare totu sa domo. Mi so agatada sola, unu manzanu, a m'abbaidare sos aposentos bòidos e fritos. Pro sa prima borta in vida mia su logu meu mi pariat un'inimigu, contra a mie. Unu pensu m'at inghiriadu in conca: fiat istada ancora una bona fèmina de b'ischire vìvere in cussu logu gasi perigulosu e discòmodu? M'agataio de fronte a una duda: tzèdere a su disisperu e a s'iscoramentu e dare-mi binchida a s'idea de non chèrrere prus cussa domo, ischende però chi no aia àteru. O puru de si pònnere a fàghere. Su giudìtziu m'at fatu gramare sos pompieris a lis pedire una valutatzione e de atzertare sa siguria de totu s'apartamentu. Su bonu pàrrere issoro m'at fatu torrare alenu e dae cussu momentu est comintzada pro mè sa cumbata de mi torrare a leare sa vida de ogni die. Sa die 21 sunt acudidos sos primos agiudos beros dae Otieri: Carmelo, Gianni, Beatrice e Piero si sunt mòvidos cun duas màchinas pro bènnere a Terranoa, una de sas cales l'ant lassada a nois, e nos ant batidu totu sas cosas de sas cales aiamus bisonzu: bestires, golfos, giubones,iscarpas, cuguddos... e totu cussu chi nos abisonzaiat de vìvere. Finas pro custu devo torrare gràtzias pro su bonucoro a sos amigos mios e a sa bidda de Otieri, dae sa cale deo benzo. Dae su Martis chi sighit sa disgràtzia, finas a Domìniga 25 de Santandria, in carrera e in sas carreras de su bighinadu sas màchinas non bi podiant colare, solu sas chi aiant su permissu: sa Protetzione Tzivile, Guàrdias Comunales, sa meravizosa Brigata Sassari, sos chi daiant una manu a nos dare su chi nos abisonzaiat e, mescamente, custas màchinas mannas chi garrigaiant totu su chi agataiant sura a sos marciapiedes e che lu giughiant a un'àteru logu. A in ue no l'ischia. L'apo iscobertu luego. Su chenàbura, difatis, recuende a domo ue fimus a su seguru, s'aficu meu est istadu leadu dae una otomana in colore de chijina: fiat su meu. Abbàido cun prus aficu e bido una cantidade de non crere de trastos de ogni calidade. Abbaidaio totue, non solu s'otomana, e cun tristura apo cumpresu chi su parchègiu de sas màchinas in sas lscolas de lsticadeddu l'aiant impitadu pro disgàrriga de totu cussu chi su ludu aiat arruinadu. Fiat unu campusantu mannu. Cando a sero recuio a domo non bidio prus s'otomana mia. Mi che giraio a s'àtera ala. Su chi bidio fiat malu a lu suportare (a l'aguantare, a baliare, a bajulare). A poi de una chida fiat totu finidu. Sas carreras fiant netas, s'andalitorra fiat torradu che a prima, ma su sentidu de grande iscoramentu (iscunfortu) fiat finas prus forte. Prus niune istaiat in domo sua, s'andalieni de sas primas dies si fiat firmadu . Totu fiat chentza vida... e fritu.
Domo mia fiat bòida. lntro b'aiat solu tres iscàtulas mannas chi si l'aiant isfrancada, ca che fiant postas subra a un'ammàriu, in cussas iscàtulas arribbaio su càmbiu de sos bestires pro s'istiu. Su fritu fiat meda, su mudine fiat mannu, e sos agiudos comintzeint a miminare. Dormio in sa de sorrastra mia, ma a s'ischidada currio a domo mia. Non bi devio fàghere nudda ma sa domo a sa sola non la lassaio, deo devia istare in cue. Cussa chida l'apo passada in su telèfono pro rispòndere e mi pediant si aia bisonzu de carchi cosa. Tantas telefonadas las serraio, pianghende a toroju. "lte m'abisonzaiat?" no l'ischio. Totu mi faghiant sa matessi pregunta e ogni borta cumprendio, chentz'àteru, chi no aio nudda, e pro cussu no ischende comente aprontare una lista de su chi aia bisonzu, rispondio "nudda!". No resessio a las cumprèndere cussas paràulas de cunfortu de sos bighinos de domo prus giòvanos de me, e non cumprendio mancu s'importu de àere una cobertura subra sa conca, ca niunu de nois ischiat pro cantu tempus custa cosa fiat dèvida durare. E bidu chi non fimus mancu prus criaduras, l'aiamus apidu
su tempus, sa manera e sa salude a torrare comente fiat a primu? Sos seros de sas primas 20 dies, cando recuio a domo de Rita no aprontaio nudda a chenare, ca non nd'aio gana. S'ustu, in prus, nos beniat cumbidadu de bonucoro dae Anastàsia sa bighina mia. In domo sua manigaiamus gai meda chi nos abbastaiat pro totu su sero e podiamus restare finas chentza chenare.

Dae sos primos de su mese de Nadale no apo atzetadu prus sos cùmbidos suos ca mi devia iscutinare su sonnu e nde devia bessire dae cussa mandronia chi su dolore m'aiat cajonadu. Su motivu de custa muta bona aiat una resone e cumbinat pretzisu-pretzisu a sa bènnida de duos caros amigos, de Gianni (lmpresàriu de Otieri) e de Pinuccio su frade (un'Architetto chi traballat in Milano) sos cales, colados a nos saludare, si sunt sintzerados de sa situatzione e ant comintzadu a ordinzare sos traballos chi sa domo aiat bisonzu: "lnoghe una libreria a muru... in càmera de letu un'ammàriu a muru a 6 isportellos (portetas)". In un'iscuta sos muros fiant prenos de disìnnios chi non fiant figuras pretzisas, ma daiant s'idea de carchi cosa de ispantosu. Eo mi los abbaidaio cuntenta e los iscurtaio, sonniende e gàrriga de siguria, ca pro sa prima borta dae su 18 de su mese de Santandria aia bidu un'indìssiu de ispera.

Fiant sos Tres Res mios, bènnidos a su momentu giustu pro mi dare cussa fortza de ànimu chi mi mancaiat. lotus sos 4 meses a poi sunt passados cun s'ànimu forte: ogni cale si siat cosa chi riguardaiat domo mia l'apo vìvida cun totu su coro, su disizu e sa boza de torrare a comintzare beniat apretada dae unu dissìnniu chi ogni die leaiat forma a ojos mios. Pro me fiant de importu finas sas craes. Pro comente fia prima, cando sighio dèbile e muda dae su dolore a sa ruina de sas cosas mias e torrende-mi a bìdere die cun die cussos momentos a su fue-fue, corno leaio parte deo etotu a mi leare torra in francas sa vida mia, chirchende de non bei pensare meda-meda a una fine dolorosa chi aia e aiamus pòtidu fàghere. In custos ultimos 5 annos apo semper sighidu a la pònnere a postu custa domo e corno poto nàrrere chi so giòmpida agiummai a che l'agabbare. Totora vivo cun sa timòria chi cussa
disgràtzia si ripitat, ma chirco de mi dare fortza, chi non cheret nàrrere de àere sas fortzas de andare a innanti, ma andare a innanti "finas" cando sas forztas sunt pagas. Ogni die mi devo pònnere a sa proa cun sas peleas dèvidas a sos annos chi amus e a totus cussas cosas chi non t'isetas, e chi sa vida ti dat. De sa domo mi nde leo cura comente ch'esserat unu fizu malàidu e chi at bisonzu de torrare in saludu e gai, a bellu-a bellu, apo torradu totu a comente fiat prima: muros, mobìlia, aberturas. Ogni mezoru chi bei resesso a fàghere mi dat semper prus fortza. Custu traballu sighidu at s'iscopu non solu de la fàghere prus bellita, ma finas prus sigura pensende chi potat torrare a sutzèdere...

Como domo mia est prena de colores bios: pro su prus de biancu cun gradatziones de unu birde giaru, un'alligru colore biaitu abellitat un'aposentu, in colore de mare e gàrrigu de vida nde delìtziat un'àtera. Nd'apo chèrfidu bogare cale si siat sinnale de colore de castanza e de chijina, e custu traballu no l'apo fato solamente cun sa mobìlia e sos trastos. S'oju meu nd'est ammajadu dae su lugore de sos tantos colores chi bido. S'ànima mia
chircat istinchìddias de bellesa e rajos de lughe, paghe e serenidade.

© Maria Detoto

Foto di copertina di Patrizia Anziani